زالزالك؛ رفيق پرخاصيت قلب

تاريخچه :
 

زالزالك گياهي است از تيره گل سرخيان كه بشتر به شكل درختچه است و داراي شاخه هاي خاردار و گل هاي سفيد ، معطر و ميوه هاي زرد و نارنجي مي باشد . ميوه آن خوراكي است و در اكثر نواحي معتدل مي رويد . درخت زالزالك به صورت خودرو در گرگان ، اراك ، كلاردشت ، اروميه ، بروجرد ، كوهستان هاي البرز و حتي ناحيه شمال تهران وجود دارد و همچنين در شمال ايران ، گونه هاي وحشي آن به شكل خودرو در جنگل ها مي رويد و آن را وليك مي نامند. به علت شباهت زالزالك با كنار (كنار كوهي را زال مي گفتند) ، به آن بچه زال يا زالزالك گفته مي شود.
تكثير آن از طريق تخم و تهيه نهال انجام مي پذيرد و در بهار ، شكوفه هاي پرپر صورتي رنگ زيبايي دارد . زالزالك ميوه اي است كوچك و رسيده ، اين ميوه شيرين، گوشتي و داراي هسته هاي زرد رنگ فراوان است .
گل هاي آن در بوته هاي كوچك رشد مي كنند و به رنگ سفيد ، قرمز يا صورتي هستند.دانه هاي كوچك اين گياه كه به آنها زالزالك گفته مي شود ، پس از شكوفايي گل ها رشد مي كنند. ميوه اين گياه معمولا پس از رسيدن رنگ قرمز به خود مي گيرد ، اما رنگ سياه آن نيز يافت مي شود. برگ هاي زالزالك درخشان است و در اشكال و اندازه هاي گوناگون رشد مي كنند.
زالزالك ميوه اي است كه اين روزها در بازار ميوه فروشان بسيار به چشم مي خورد . اين ميوه اگر چه جثه اي كوچك دارد ، ولي بسيار پرفايده و مغذي است .
زالزالك در مناطق غير جنگلي ايران ، معمولا «زالزالك» و در مناطق جنگلي به طور كلي «وليك» و بسته به رنگ ميوه «سرخ وليك» و «سياه وليك» ناميده مي شود ، ولي نام محلي آن درهر يك از مناطق كشور متفاوت است .

تركيبات شفابخش
 

اين ميوه علاوه بر ويتامين هاي C,B,A و تانن ، داراي كلسيم و پكتين است كه براي تقويت قلب و معده بسيار توصيه مي شود .
ميوه تازه زالزالك ، داراي سيتريك اسيد ، تارتاريك اسيد و كراتگوس اسيد ، پكتين ، گلوكز و فروكتوز است .ماده عامل از زالزالك در گونه C.oxyacantha ، كراتگوس لاكتون است كه موجب باز و گشاد شدن رگ هاي كرونر قلب مي شود ، بنابراين يك داروي قلبي به حساب مي آيد.
مهم ترين اثر زالزالك روي قلب ، تنظيم حركات نامنظم آن است و از تپش قلب و ضربان شديد آن جلوگيري مي كند. زالزالك بهترين ميوه در پيشگيري از نارسايي احتقاني قلب و اختلالات گردش خون است .
در اغلب كشورهاي اروپايي خصوصا آلمان براي درمان بي نظمي ضربان قلب ، از گياه زالزاك براي درمان بي نظمي ضربان قلب ، از گياه زالزالك استفاده مي شود . همچنين زالزالك در درمان آنژين و تصلب شرايين (سفت شدن ديواره رگ ها) بسيار كاربرد دارد. مصرف اين ميوه به علت غني بودن اسيد تارتاريك و اسيد ماليك ، در مواقع كم خوني و سل نيز مفيد است . زالزالك به دليل دارا بودن مقدار زيادي تانن ، بسيار قابض است و مي توان آن را جهت درمان اسهال هاي خوني به كار برد.
اين ميوه را وقتي كاملا رسيد و رنگ انداخت ، مصرف كنيد تا دچار ناراحتي هاي گوارشي ناشي از خام بودن ميوه نشويد .
زالزالك اگر به خوبي خشك شود تنها مقداري از ويتامين C خود را از دست مي دهد ، ولي ديگر تركيبات شيميايي خود را حفظ مي كند ، لذا براي نگهداري زالزالك خشك بايد آن را در محلي كه هوايش دائما عوض مي شود نگه داشت .
استفاده از زالزالك به يونان قديم بر مي گردد كه ازآن براي درمان مشكلات خواب و اعصاب استفاده مي شد. امروزه از آن به طور گسترده براي پيشگيري از مشكلات قلبي استفاده مي شود . مصرف زالزالك موجب تقويت ديواره سرخرگ ها و نيز افزايش قدرت تلمبه زني قلب مي شود . اين ميوه به بهبود علايم آنژين ، فشار خون ، تاكي كاردي و آريتمي نيز كمك مي كند. زالزالك به علت داشتن خواص قابض ، در درمان آكنه ، سبوره و ديگر بيماري هاي التهابي پوست نيز مي تواند مفيد باشد . در چين ، عصاره اي از گرد ريشه خشك شده گونه C.monogynus تهيه مي كنند كه داراي خاصيت باز كننده شريان هاي قلب است .

تركيبات گياه
 

تهيه دارو از زالزالك از برگ ها ، دانه و گاهي اوقات از گل هاي آن (فقط گل هاي سفيد خواص درماني دارند) آغاز مي شود. اين قسمت ها خشكانده و سپس به پودر تبديل مي شوند. پودر تهيه شده به صورت انواع كپسول در مي آيديا توأم با آب به الكل يا گليسيرين اضافه مي شود. در نتيجه نوع مايع آن را نيز مي توان تهيه كرد.

اشكال موجود
 

زالزالك به صورت انواع كپسول ، تنتور ، عصاره هاي مايع استاندارد يا عصاره هاي جامد عرضه مي شود . از برگ ها ، گل ها و دانه هاي زالزالك خشك ، چاي نيز مي توان درست كرد.

نتايج تحقيقات
 

نتايج تحقيقات محققان ايراني نشان داد كه گياهان بابونه ، بومادران و زالزالك به عنوان مواد آنتي اكسيدان طبيعي در پيشگيري و درمان بسياري از بيماري هاي مبتني بر پراكسيداسيون ليپيد موثر هستند.
طبق تحقيقات اروپايي بر روي تاثيرات زالزالك ، اين ميوه جريان خون قلب و مغز را افزايش مي دهد ، قلب را از ضربان هاي نامنظم محافظت مي كند ، باعث افزايش قدرت انقباضي قلب مي شود و يك كاهنده ملايم فشار خون است . تركيبات موجود در زالزالك از قلب در بربر كمبود اكسيژن محافظت مي كنند(شرايطي كه اغلب موجب آنژين مي شود).

مزاياي زالزالك براي قلب :
 

1 ـ بهبود جريان خون
2 ـ نرمال كردن عمل قلب
3 ـ افزايش قدرت انقباضي قلب
4 ـ كمك به پيشگيري از آريتمي (ضربان نامنظم قلب)
5 ـ مدر طبيعي
6 ـ پيشگيري از توليد راديكال آزاد
7 ـ بهبود فشار خون
8 ـ بهبود سطح كلسترول خون
زالزالك علاوه بر تاثيراتي كه بر روي بي نظمي ضربان قلب دارد ، در مطالعات انجام شده اثرات شگرفي نيز بر روي نارسايي احتقاني قلب داشته و موجب كاهش علايم اين بيماري مي شود . زالزالك در موارد ديگري چون بيماري هاي مربوط به چشم (نظيرگلوكوم)نيز مفيد است .البته لازم به يادآوري است كه بيماران قلبي ، قبل از اضافه كردن هر ماده اي ، هر چند گياهي به رژيم خود ، بايد به پزشك معالج مشورت كنند.
عوارض جانبي زالزالك نادر است . برخي از عوارض آن شامل تعريق ، خستگي و حالت تهوع است و در دوز بالا مي تواند موجب افت شديد و خطرناك در فشار خون شود.
مطالعات نشان مي دهند كه مصرف 190-160 ميلي گرم عصاره زالزال روزي يك بار به مدت 8 هفته ، تاثيرات شگرفي در بهبودي بيماران مبتلا به نارسايي احتقاني قلب دارد . اين امر به آنها كمك مي كند كه بتوانند با حداقل خستگي و بدون كم آوردن نفس فعاليت داشته باشند . در اين بيماران زالزالك بدون كاهش فشار خون ، موجب افزايش جريان خون مي شود.
دوز استفاده شده عصاره آن بين 25 تا 300 ميلي گرم در روز است (نرمال 25 ميلي گرم ، در افراد با ريسك بيماري قلبي حداقل 100 ميلي گرم).
بعد از يك ماه درمان با زالزالك در بيماران هيپرگليسميك ، كاهش چشمگيري در كلسترول سرم ، تري گليسيريد ، LDL و آپو -B ديده شد.
در يك مطالعه كه بر روي بيماران مبتلا به نارسايي احتقاني قلب (مطالعه دو سو كور با دارونما و عصاره زالزالك به مدت 6 هفته) انجام شده بود ، كاهش فشار خون ، كاهش سرعت ضربان قلب ، افزايش تحمل بيمار در انجام فعاليت و احساس بهبودي توسط بيمار ، از جمله نتايج گزارش شده بود.

تأثيرات مفيد زالزالك بر قلب از طريق زير مي باشد:
1ـ افزايش نفوذ پذيري سلولي به يون كلسيم ،
2 ـ مهار آنزيم فسفودي استراز ، كه AMP حلقوي را غير فعال مي كند و موجب افزايش AMP حلقودي داخل سلولي مي شود.
3 ـ گشاد كردن سرخرگ هاي كرونري و محيطي از طريف مهار فسفودي استراز و فاكتور مشتق شده اندوتليوم.
اصر ضد هيپرليپيدمي زالزالك :
1 ـ‌زالزالك به طور معني داري موجب كاهش وزن ، چربي ، كلسترول ، تري گليسريد و LDL در موش ها مي شود.
2 ـ مصرف اين ميوه موجب اهش تجمع كلسترول در كبد از طريف افزايش تبديل كلسترول به اسيدهاي صفراوي مي شود. همچنين زالزالك به افزايش ترشح اسيدهاي صفراوري و كاهش توليد كلسترول كبدي كمك مي كند.

اثر ضد فشار خون
 

زالزالك موجب كاهش مقاومت جريان خون در عروق محيطي مي شود كه اين تاثيرات در مطالعات كلينيكي و در شرايط invivo بر روي سگ ها مشاهده شده است .
خاصيت ضد ويروسي
خاصيت ضد ويروسي زالزالك (به خصوص ضد ويروس HIV) در شرايط invitro ديده شده است .

خاصيت آنتي اكسيداني
 

فنوليك پروآنتوسيانيدين ها و فلاوونوئيدهاي موجود در برگ هاي تازه جوان ، گل هاي خشك شده و جوانه ها در شرايط invitro، خاصيت ضد راديكال آزاد اكسيژن دارند.
منبع:دنياي تغذيه ،شماره ي 92